Akoestisch elektrische gitaren

De akoestisch elektrische gitaar

De soort gitaren waar het hier over gaat zijn akoestische gitaren met ingebouwde elementen (transducers) en een aansluiting voor een versterker. Er zijn ook semi-akoestische gitaren, maar daar worden elektrische gitaren met een (dunne) klankast bedoeld, zoals de legendarische Gibson ES335 en dergelijke gitaren.

De gitaar is opzichzelf al ontstaan uit een poging om de voorgangers, de luit en de vihuela, wat meer volume te geven. Dat werd bereikt door en hogere snaarspanning, een grotere klankkast en een andere bouw van de klankkast en andere steunbalkjes onder het bovenblad. Vroeg in de 20e eeuw waren er nog ontwikkelingen als de stalen snaren, gitaren met F-gaten (jazz gitaren, die in oa. bigbands werden gebruikt) en resonator-gitaren. Allemaal pogingen om de gitaar akoestisch harder te laten klinken.

In de 20e eeuw kwam daar de mogelijkheid van elektrische versterking bij. Door een pick-up element aan een gitaar te koppelen kon de gitaar via een versterker en luidspreker luider gemaakt worden. De klank veranderde wél daardoor. Dat gold nóg meer voor de massieve elektrische gitaren, die ook nog vaak zó hard werden gezet, dat de versterker begon te vervormen. Een totaal nieuwe sound was geboren!

Maar er waren ook akoestische gitaristen die streefden naar het versterken van hun gitaar zónder dat het geluid veranderde. Dat bleek mogelijk met piëzo elementen (drukgevoelige elementen) in de brug van de gitaar of op een andere plaats op de klankkast, met een ingebouwd microfoontje, of (bij stalen snaren) met een magnetisch element, zoals dat bij elektrische gitaren gebruikt wordt.

Daarbij stuitten ze op problemen: een goed gebouwde akoestische gitaar heeft een klankast die heel gemakkelijk gaat meetrillen met de snaren. Dat geeft de beste klank. Maar het betekent automatisch dat zo'n gitaar ook heel sterk gaat meetrillen met de geluiden buiten de gitaar: het geluid uit de luidspreker of monitor brengt de gitaar zélf weer in trilling. Dit is de gevreesde "feedback", ofwel rondzingen.

Ovation roundback gitaar - Godin akoestisch elektrische gitaar Multiac

Door de constructie te veranderen was daar wel weer iets aan te doen: een dikker bovenblad, zwaardere steunbalkjes, kleinere klankkast, ronde kunststof achterkant (Ovation!) was de gitaar een stuk beter te versterken. Maarrrr... de akoestische klank ging er wél op achteruit! Sommige gitaarbouwers, zoals Godin (Multiac model) en Gibson (Chet Atkins model), gingen daarin zover, dat ze vrijwel massieve klankkasten gingen bouwen met daarin kleine ruimtes om toch nog iets van "hout-geluid" te krijgen. Voor de rest werd de sound dan langs elektronische weg opgewerkt. Zo'n gitaar klinkt akoestisch nauwelijks, maar kan versterkt héél goed klinken en heeft vrijwel geen last van feedback. Godin bouwt ook modellen met een aansluiting voor gitaarsynthesizers "synth access". Er is ook een fretloos model met 11 snaren, de Glissentar. Een soort kruising tussen een arabische Ud en een klassieke gitaar. De nieuwere Multiud komt nóg dichter in de buurt van de klank en het speelgevoel van de arabisch/turkse Ud.

Godin Multiud

Godin Multiud, 11-snarige akoestisch-elektrische ud

Ook met minder compromissen wat betreft de akoestische klank zijn heel goede resultaten geboekt. Merken als Taylor, Takamine bouwen gitaren die zowel akoestisch als versterkt hun mannetje staan.

Taylor akoestsiche elektrische gitaar Takamine akoestisch elektrische gitaar
Taylor (L) em Takamine (R) akoestisch-elektrische gitaren

Voorversterker (preamp)

Een piëzo element heeft een enorm hoge impedantie. Dat wil zeggen dat alleen het aansluiten van een kabel het geluid al verzwakt en doffer maakt. Daarom is een versterkertje zo dicht mogelijk bij de bron nodig. In de gitaar zelf dus. Dit versterkertje wordt automatisch ingeschakeld als je een plug in de gtitaar stopt. Voor een langer batterij leven de plug er uit halen dus als je niet speelt! Om de knal die je via je versterker hoort bij het in en uitpluggen te voorkomen heb je speciale kabels met een schakelaartje er in, dat het geluid stil zet als je de plug er uittrekt of er in stopt: zgn. Silent Plugs. Zo'n knal is ook bepaald niet ongevaarlijk voor je versterker en luidspreker, of voor de monitor of P.A.! Onderdeel van zo'n voorversterker is minimaal een volumeregelaar. Wat er verder nog in kan zitten:

equalizer: toonregeling
notch filter: selectief een frequentie er uit halen om feedback tegen te gaan
phase switch: faseschakelaar om feedback te verminderen
ledje: om aan te geven of de batterij vervangen moet worden
tuner: ingebouwd stemapparaat
DI: uitgang met een 3 polige XLR aansluiting om rechtstreeks naar de PA te gaan
effecten: galm, chorus, exciter om het geluid aan te dikken of ruimtelijker te laten klinken
een aansluiting voor een gitaarsynthesizer (via een 13-polige DIN plug, Roland systeem)
stereo aansluiting: om verschillende snaren naar verschillende kanalen te laten gaan
regelaar om het geluidsaandeel van de ingebouwde buis(!) te regelen (Takamine cooltube)
phantom power aansluiting: om de voeding van de gitaar via de kabel te laten gaan (met een speciale phantom power supply) in plaats van de batterij te gebruiken.
balance: regelaar om de verhouding tussen het geluid van de ingebouwde microfoon en het piëzo element te regelen (of tussen de piëzo's en het magnetische element)
luikje om bij de batterij te komen
modeling versterker, die langs digitale weg bepaalde typen gitaren en/of microfoons imiteert

Magnetisch element

Dit werkt hetzelfde als bij een elektrische gitaar: het element bestaat uit een spoel en een magneet (of meerdere spoelen/magneten). Als de snaar binnen het magneetveld trilt, wordt er in de spoel een spanning opgewekt die dan versterkt kan worden. Magnetische elementen werken alleen bij stalen snaren! Een magnetisch element is vrij eenvoudig achteraf op een akoestische gitaar in het klankgat te monteren en kan heel goed klinken. Soms wordt het gecombineerd met piëzo's, die vaak een wat betere hoog-weergave hebben. De klank wordt rechtstreeks van de snaren afgenomen en is vooral afhankelijk van de plaats ten opzichte van de snaarlengte. Het geluid van de klankkast speelt maar een kleine rol. Dit soort elementen heeft weinig last van feedback. Een magnetisch element heeft zelf geen voeding (batterij) nodig.

Magnetisch element voor akoestisch elektrische gitaar

Piëzo element

Het meestgebruikte soort elementen. Onder het kambeentje in de brug zit een strip piëzo-elektrisch materiaal die een spanning geeft als de druk verandert. Soms zit er per snaar een apart elementje in de brug. Door op een geschikte manier te equalizen kan de klank van een piëzo element heel goed zijn. Omdat de klank direct onder de snaar wordt opgenomen is het geluid erg direct. Het geluid van de klankast speelt ook mee, de elementen zitten feitelijk tussen de snaar en de klankkast in.

Piëzo element voor onder het kambeentje

De zogenaamde plak-elementjes (contact-pickups) die je op het klankblad kunt plakken zijn meestal ook piëzo elementjes. De plaats waar je ze plakt bepaalt heel sterk het geluid. Experimenteren dus!

Contact element piëzo
Piëzo contact element

Microfoon (elektret condensator)

Een elektret condensator microfoon kan erg klein en licht worden gebouwd en zo gemakkelijk een plaatsje vinden in de gitaar. De klank kan heel natuurgetrouw zijn. Het geluid van de klankkast én van de snaren wordt opgepikt. Meestal wordt het in de buurt van het klankgat gemonteerd, zie de foto. Een elektret microfoon heeft voeding nodig, dus een ingebouwde batterij en voorversterker zijn nodig. Wordt vaak gecombineerd met piëzo's. Een microfoontje is een stuk meer gevoelig voor rondzingen dan de andere soorten elementen, omdat het de luchttrillingen oppikt en niet alleen de trillingen van het hout of de snaar.

Ingbebouwde microfoon
Elektret microfoon

Piëzo elektrische film

Een variant van de piëzo elementen is de piëzo elektrische film (Emfit). Dit is een materiaal dat in een dunne laag wordt gemaakt en waarin heel kleine holtes zitten. Als die onder veranderende druk van vorm veranderen, vindt er een elektrische ontlading plaats, die versterkt kan worden. Het principe lijkt dan een beetje op dat van een elektret microfoon. Ook hier is de impedantie enorm hoog, een voorversterker is dus noodzaak. De klank is heel goed, natuurlijker en minder schel dan die van veel gangbare piëzo's.

B-Band piëzo elektrische film transducer
B-Band Emfit film transducer. Het rode deel komt onder het kambeentje van de gitaar. Het schuifcontact wordt op de speciale in het instrument ingebouwde voorversterker aangesloten.

Inbouwen

Een plak element voor bovenop je gitaar of een elektro magnetisch klankgat element kun je eenvoudig zelf monteren. Bij de andere elementen ligt dat wat moeilijker: er moet geboord worden in je gitaar, draadjes aangesloten binnen in de klankast, er moet een jack uitgang worden gemonteerd, een batterijhouden, het kambeentje moet op maat gemaakt worden, enzovoorts. Dat is werk voor een goede gitaarbouwer of customizer! Een piëzo element onder het kambeentje is erg gevoelig voor drukverschillen onder de verschillende snaren. Het kambeentje én de bodem waar het in ligt moeten dus perfect vlak zijn, anders klinkt de ene snaar veel harder dan de andere. Een precisiewerkje.

Feedback

Dit is het effect dat onstaat als het geluid uit de versterker of monitor weer door het gitaarlement wordt opgepikt met een harde zoem- of pieptoon als gevolg. Een akoestische gitaar is gebouwd om gemakkelijk met de nsten mee te trillen en is dus altijd gevoelig voor feedback. Het is zelfs zo dat in het algemeen de akoestisch best klinkende modellen het meeste last ervan hebben. Een ingebouwde microfoon geeft in het algemeen de meeste feedback problemen. Piezo's en dergelijke zijn al een stuk ongevoeliger. Gitaren die wat stugger zijn gebouwd of zelfs vrijwel massief zijn, hebben het minste last van feedback. Soms zit er een notch filter in de gitaar, dat een instelbaar smal frequentiegebied ken wegfilteren. Je kunt proberen daar de ergste feedback mee weg te krijgen. Een faseschakelaar kan soms ook helpen. Sommige gitaristen duwen een speciale rubber dop in hun klankgat om de feedback te dempen. Daardoor gaat je gitaar wél anders klinken, maar het kan helpen. Er zijn ook externe "feedback destroyers" te koop die wat kunnen helpen. Kijk wel uit dat je gitaarsound oodr al die anti-feedback maatregelen niet de dupe wordt!

Akoestische gitaar versterking

Als je een akoestische gitaar versterkt via een versterker voor elektrische gitaar, zal het resultaat teleur stellen. Zo'n versterker geeft vrijwel geen hoge tonen weer en meestal te veel laag-midden. Je hebt een full-range versterker nodig die een neutraal geluid geeft. Meestal zit er een aparte hoge tonen speaker in. Ook het werkgebied van de toonregelaars is anders dan bij een elektrische gitaarversterker. Als je live met een PA installatie speelt, kun je het beste je gitaar via een DI-box aansluiten en aan de geluidstechnicus vragen of je je gitaar via de monitor terug kunt krijgen. Sommige effectapparaten die speciaal voor akoestische gitaren zijn gemaakt hebben een ingebouwde DI, te zien aan de aanwezigheid van een XLR uitgang met 3 pinnetjes.

Een van de eerste versterkers speciaal voor akoestische gitaren was de legendarische Charlie versterker:

Charlie versterker

Niet lang daarna kwam Trace Elliott met een geslaagde poging, de TR100 en opvolgers:

Trace Elliott TR100R

Er zijn tegenwoordig erg goede en compacte versterkers speciaal voor akoestische gitaren met vaak een fraaie digitale galm, chorus en dergelijke effecten die vaak voor akoestische gitaren gebruikt worden.

Schertler Unico akoestische gitaar versterker AER acousticube akoestische gitaar versterker
Speciale versterkers voor akoestische gitaar

Effecten

Er zijn ook effectkastjes speciaal voor de akoestische gitarist. Veel aandacht is daarbij als het goed is besteed aan een neutrale natuurlijke klank, weinig ruis en een breed frequentiegebied. Effecten die akoestische gitaristen vaak gebruiken zijn: equalizer, galm, chorus, delay, looper, exciter, stemapparaat.

Effecten voor akoestische gitaar

Donatie

Dit is een gratis site, die al sinds 2003 voortdurend wordt uitgebreid en geactualiseerd. Als jij ook wilt dat dat zo blijft, doe dan een donatie aan Popschool Maastricht >>

Bijgewerkt op: 14 November, 2024

Popschool Maastricht